Als je leven lang, misschien wel jarenlang, in het teken heeft gestaan van vruchtbaarheidsbehandelingen, en daarna van verwerken van je ervaringen en je verdriet, is het lastig te zeggen wanneer je ‘klaar’ bent. Het is geen lijstje dat je kunt afvinken, en ook geen lineair iets dat netjes volgens de tabel afneemt per dag. Cliënten waarmee ik hun proces evalueer (iets dat ik regelmatig doe om de begeleiding bij te stellen indien nodig) vragen me weleens verschrikt of ik hen nu ga vertellen dat zij moeten stoppen met de gesprekken. Het idee dat ze klaar zijn, verder moeten, is dan net een stap te ver.

Dat komt omdat je al die tijd als het ware samen bent gevallen met het verdriet. Verandert dat, dan ontstaat er ruimte, maar ook weer een nieuwe vorm van verlies. Het verlies van jezelf als een persoon die rouwt. Hoe vreemd het ook klinkt. Je staat voor een nieuwe taak: een andere invulling aan je leven geven. Maar je bent ook niet meer dezelfde persoon die je was. Ook voor je omgeving is dat nieuw. En natuurlijk heb je ook nog periodes dat het wat minder gaat, die veel vragen van je zo broze zelfvertrouwen dat jou vertelt dat dit ook weer voorbij gaat.

En zo blijft het toch steeds opnieuw weer hard werken.