Rituelen voorzien in een behoefte tijdens het verwerkingsproces. Rituelen maken zichtbaar wat er in je omgaat, en zijn een communicatiemiddel richting jezelf en anderen. Door de extra dimensie die het geeft dat je verschillende zintuigen gebruikt (zien en voelen), kun je weer anders gaan kijken en dat is waar het om gaat. Als je ervoor kiest om wat je doet te delen met anderen, vertel je hen daarmee op jouw eigen manier hoe jij je proces beleeft en geef je hen een handreiking om met jou in gesprek te gaan.
Voor mij valt er heel veel onder de noemer ‘ritueel’, namelijk alles wat je doet om je verdriet uit te drukken anders dan met woorden. Of eigenlijk: met meer dan alleen woorden, want schrijven, bijvoorbeeld dichten, vind ik ook een ritueel.
De definitie van een ritueel is ‘een serie handelingen die gezien worden als een gebruik en bepaald zijn door achtergrond en cultuur’. In de hulpverlening wordt met rituelen meestal wel iets anders bedoeld. Hoewel individuele rituelen natuurlijk alles te maken hebben met de achtergrond van mensen, is het ritueel bij clientgesprekken toch vooral individueel geconstrueerd en niet volgens een gebruik. In de westerse wereld zijn de rituelen zienderogen afgekalfd door de ontzuiling, maar de behoefte eraan is gebleven en lijkt nu wel weer aan het toenemen te zijn. Zo is er in België een heuse opleiding tot ‘ritueel begeleider’ (vooral gericht op rituelen rond uitvaarten). Ik begrijp de behoefte, want mensen hebben er behoefte aan zich uit te drukken, zin te geven, grip te krijgen op dat wat hun overkomt. We hebben niet genoeg aan woorden, we zijn meer dan een stel hersens. Beelden spreken vaak zoveel beter.
Toch zou ik niet zo snel een opleiding tot ‘ritueel begeleider’ volgen. De reden daarvan is dat ik het beter vind om de cliënt te volgen en als ritueel begeleider wordt iets anders van je verwacht. Vaak heb ik collega’s de leiding zien nemen bij het inzetten van rituelen rond verwerking, en die positie past mij niet. Het juiste moment is belangrijk. Bij een afscheidsritueel dat aangedragen wordt of te vroeg komt, kan de verwachting ontstaan dat de verwerking is afgerond of dat zou moeten zijn. Ik denk wel van harte mee over het wat, hoe en wanneer. En dan zie ik ze ontstaan, de rituelen die passen bij deze persoon en zijn of haar achtergrond. Rituelen die vaak nog lang tot steun kunnen zijn.
Wat een interessante blog! Als geheel en al opgeleid ritueelbegeleider ben ik het helemaal met je eens! Rituelen moeten nooit opgelegd worden van buitenaf. En ze moeten ook niet bedacht worden vóór iemand. Dan gaat de energie niet stromen en dan wordt het niets. Of misschien bereik je zelfs dat het ritueel een kunstje wordt, waardoor het verwerkingsproces stagneert. Maar dat ligt niet aan de vraag of je er een opleiding voor hebt gedaan, het ligt aan de vraag hoe empathisch je in het proces van je cliënt aanwezig kunt zijn. Ik krijg soms de vraag of ik een ritueel wil vormgeven en als ik zie dat de tijd nog niet rijp is, dat de stappen die je zou kunnen markeren met zo’n ritueel nog niet allemaal gezet zijn, dan spreek ik eerst af om dat proces door te gaan. En pas als de vragen beantwoord zijn en de pijn is aangekeken, is er echt ruimte voor een ritueel. Ik hoorde onlangs van een uitvaartbegeleider dat ze slechte ervaringen had met ritueelbegeleiders omdat ze te veel volgens een bepaald stramien werken en daar niet van los kunnen komen. “Ze zijn meer bezig met hun schema’tje in te vullen dan met de familie” zei ze. Misschien zit dat bezwaar ook achter jouw gedachten. Maar ook dat ligt niet aan de vraag of je de opleiding hebt gedaan, en weer wel aan de vraag of je wat je allemaal geleerd hebt in je koffertje kunt laten tot het door je cliënt(e) gevraagd wordt.
En dan hoef je ook geen gecertificeerd ritueelbegeleider te zijn om rituelen samen te maken, hoewel kennis van symboliek en dergelijke wel je mogelijkheden vergroot om samen met je cliënt(e) iets te zoeken dat echt past. Maar dat je er aandacht voor hebt, en dat je het belang van rituelen deelt met ons, vind ik erg fijn, want de gevoeligheid voor die manier van uiten en ervaren mag nog wel meer aandacht krijgen.
Hartelijke groet, Carola
Dankjewel Carola, voor je mooie reactie. Waardevol, omdat jij als ritueelbegeleider ook heel goed weet waar het over gaat!
Ik denk ook dat sommige therapeuten teveel bezig zijn met ‘lijstjes afvinken’, en doe daarom graag een stap terug, maar ben het er zeker mee eens dat rituelen helend kunnen zijn. Hoewel in mijn praktijk de nadruk er niet op ligt, zie ik regelmatig dat mensen zelf aan het werk gaan met rituelen die voor hen werken. En dan heb je, inderdaad, een steunende rol. Zoals Karel Appel al zei: ‘als je naar een goed doek kijkt, dan hou je je bek’. Bij uitvaarten zijn de rituelen er natuurlijk meteen al, en hoewel dat natuurlijk goed is, is dat op een moment dat er van verwerking totaal nog geen sprake is. Daarom vind ik het altijd een goed teken als mensen aan hun eigen rituelen toe zijn, want dan zijn ze al een eind in het proces.